De staatssecretaris heeft de rapporten van twee onderzoeken van PwC naar de Fraude Signalering Voorziening (FSV) van de Belastingdienst naar de Tweede Kamer gezonden. Het eerste over de effecten van FSV voor burgers die door de directie Particulieren geregistreerd zijn, het tweede over de deling van gegevens uit FSV met externe partijen. De staatssecretaris geeft aan dat de rapporten door PwC zorgvuldig in kaart zijn gebracht. De conclusies in de rapporten zijn hard en bevestigen dat FSV fundamentele tekortkomingen vertoonde. De staatssecretaris weegt de bevindingen mee bij de vormgeving van een tegemoetkomingsregeling voor onterechte gevolgen van FSV. In een begeleidende brief aan de Kamer worden per rapport de bevindingen kort en zo feitelijk mogelijk beschreven. Vervolgens geeft hij zijn appreciatie en gaat hij in op de genomen beheersmaatregelen.De FSV werd gebruikt voor het registreren van risicosignalen. Uit onderzoek bleek dat het gebruik van dit systeem op verschillende punten niet voldeed aan de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG). Daarom is de FSV op 27 februari 2020 uitgezet en daarna niet meer gebruikt.
Commentaar mr. F.A. Peppelenbosch
Allereerst wil ik kort stilstaan bij de Fraude Signalering Voorziening (FSV), hoe het binnen de Belastingdienst werd gebruikt en wat er mis was met FSV. De Belastingdienst en Toeslagen verwerken miljoenen belastingaangiften en aanvragen van toeslagen per jaar. Dat kunnen de Belastingdienst en Toeslagen niet met de hand en daarom worden computersystemen gebruikt. Zo kunnen alle aangiften en aanvragen zoveel mogelijk geautomatiseerd en dus sneller behandeld worden. De FSV was een van deze systemen. De Belastingdienst registreerde in FSV of een belastingaangifte misschien niet klopte. Zo’n registratie werd ook wel risicosignaal genoemd. Dit kon aanleiding zijn om een aanvraag of aangifte handmatig te controleren. FSV was een risicosignaleringssysteem waarin allerlei risicosignalen werden opgeslagen en dat is uiteindelijk vreselijk mis gegaan.
De bevindingen uit beide PWC-rapporten zijn ernstig en bevestigen dat de aanwezige waarborgen rondom toezicht en gegevensbescherming bij de Belastingdienst onvoldoende zijn geweest. FSV had fundamentele tekortkomingen en de voorziening had nooit op deze wijze gebruikt mogen worden. Tot maart 2020 is door de Belastingdienst ook een werkinstructie gehanteerd waarin stond dat bij individuele schulden boven de € 10.000 een verzoek tot minnelijke schuldsanering natuurlijke personen (MSNP) werd afgewezen wanneer in FSV de registratie ‘melding fraudepost’ stond. De Belastingdienst heeft onterecht verzoeken tot MSNP afgewezen op grond van een FSV-registratie, de kwalificatie Opzet/Grove Schuld of de hoogte van iemands schulden. Dat verzoeken om MSNP van mensen onterecht zijn afgewezen is ernstig. Mensen die in grote financiële problemen zaten konden hierdoor ten onrechte niet geholpen worden en zijn daardoor in nog grotere (financiële) problemen geraakt. Tot nu toe zijn er volgens de staatssecretaris 500 tot 15.000 mensen in beeld waar mogelijk ten onrechte verzoeken om MSNP zijn afgewezen. Dat is wel een buitengewoon onnauwkeurige aanname. Het definitieve aantal mensen dient nog te worden bepaald. Maar bij zo’n grote onnauwkeurigheid rijst het ergste vermoeden dat dit nog slechts het topje van de ijsberg is. De rapporten van PWC tonen in ieder geval overduidelijk aan dat nadere actie noodzakelijk is en dat gaat volgens de staatssecretaris ook echt gebeuren.
Maar hoe zit het met de gedupeerden? Het staat voor alle mensen die in FSV stonden geregistreerd vast dat er sprake was van een schending van de privacy. Een belangrijke vraag is of, en zo ja hoe, het enkele schenden van de privacy een grond is voor een vorm van tegemoetkoming. Hierover zal binnen het kabinet nog besluitvorming plaats moeten gaan vinden. Maar ik wil enkele dilemma’s die hierbij spelen wel al benoemen. Een vraag hierbij is welke ‘schade’ iemand heeft ondervonden wegens sec de schending van de privacy en welke tegemoetkoming hierbij past. Een tweede vraag is wie hiervoor in aanmerking zou moeten komen. Er kan voor gekozen worden dat iedereen, ongeacht de reden van opname op de lijst, een tegemoetkoming zou moeten ontvangen. Als hiervoor wordt gekozen, zullen ook mensen die bewezen fraude hebben gepleegd een tegemoetkoming ontvangen. Dat lijkt mij niet de aangewezen weg.
Daarnaast zal niet iedereen een (onterecht) financieel effect of nadeel hebben gehad van het in FSV staan. Tegelijkertijd is het schenden van de privacy een serieuze overtreding waaraan niet lichtvoetig voorbij kan worden gegaan, maar de vraag is wel of een financiële tegemoetkoming het beste recht doet aan de schending van privacy. Voorliggend dilemma is dus óf een tegemoetkoming wenselijk is en zo ja, wélke criteria en groepen moeten worden gehanteerd voor een tegemoetkoming. De staatssecretaris zal daarbij alle bevindingen in deze rapporten en nog komende rapporten gebruiken bij de verdere uitwerking van een tegemoetkomingsregeling voor onterechte gevolgen van FSV, zoals door de Kamer is gevraagd in een aangenomen motie van oud-Kamerlid Bart Snels (Kamerstukken II 2020/21, 31.066, nr. 776).
De verschillende opties worden de komende periode verder uitgewerkt waarna besluitvorming in afstemming met de Tweede Kamer zal plaatsvinden. De staatssecretaris verwacht de Kamer in het eerste kwartaal van 2022 hier nader over te kunnen informeren. Al met al lijkt de afhandeling van dit dossier best wel veel op de toeslagenaffaire. De bedoelingen om de gerezen problemen op te lossen zijn qua intentie van het kabinet goed, maar de gedupeerden kunnen nog jaren het nakijken hebben. De problemen rondom FSV staan politiek gezien op dit moment ook een stuk lager op het politieke lijstje dan een compensatie voor de getroffen ouders in de toeslagenaffaire of een aanpassing van box 3, maar FSV heeft zeker de aandacht van de Kamer. De vaste commissie voor Financiën van de Tweede Kamer heeft op 1 februari 2022 besloten om enkele weken na ontvangst van de thans nog niet ontvangen overige onderzoeksrapporten van PwC een plenair debat te houden. FSV heeft inmiddels ook zijn intrede gemaakt in de rechtszaal. Op 25 januari 2022 heeft Hof Arnhem-Leeuwarden (20/00839-20/00840-20/00841-20/00842/ECLI:NL:GHARL:2022:488) een uitspraak gedaan in de zaak van twee belastingplichtigen die een aanmerkelijk nadeel hebben ondervonden van vermelding op de FSV-lijst. Illustratief daarvoor zijn honderden blauwe enveloppen (in casu 400) die zij ontvingen. Dit heeft ertoe geleid dat zij meer dan honderd bezwaarschriften hebben ingediend en aanmerkelijke kosten hebben moeten maken voor rechtsbijstand. Daaraan hebben zij ruim € 42.000 uitgegeven. Het Hof heeft de vergoeding voor de kosten van beroepsmatige rechtsbijstand vastgesteld op € 25.000. De Tweede Kamerleden Omtzigt (Omtzigt) en Leijten (SP) hebben over deze zaak Kamervragen gesteld aan de staatssecretaris. Die moeten echter nog worden beantwoord. De problemen voor het kabinet rondom FSV stapelen zich in ieder geval steeds verder op.
